Ο Ευρωπαϊκός Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων παραμένει ζητούμενο

Φέτος συμπληρώνονται 60 χρόνια από την υπογραφή της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), μια ιστορική στιγμή για την πορεία της Ευρώπης.  Καθώς μάλιστα οι ημέρες αυτές συμπίπτουν με την επέτειο της υιοθέτησης της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου από τον ΟΗΕ (10 Δεκεμβρίου του 1948).

Θα έπρεπε λοιπόν, η σύγχρονη θεσμική προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων να βρίσκεται στις πρώτες θέσεις της δημόσιας συζήτησης. Όμως δεν βρίσκεται, γιατί στην Ευρώπη σήμερα ο φόβος για την επεκτεινόμενη κρίση χρέους που απειλεί να μεταδοθεί από χώρα σε χώρα κλονίζοντας ολόκληρο το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, σκιάζει κάθε άλλο θέμα.

Όταν υιοθετήθηκαν αυτά τα θεμελιώδη κείμενα, οι συνθήκες ήταν πολύ διαφορετικές. Η Ευρώπη και όλος ο κόσμος είχαν μόλις βγει από δύο καταστρεπτικούς πολέμους που συγκλόνισαν την ανθρωπότητα. Ήταν πια καιρός για ειρήνη. Ειδικά η Ευρώπη, συνεχίζοντας την ανθρωποκεντρική παράδοση της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού, βρέθηκε ένα βήμα πιο μπροστά. Το Συμβούλιο της Ευρώπης αν και δεν ταυτίσθηκε με την ΕΟΚ και μετέπειτα την ΕΕ κατόρθωσε να συγκροτήσει έναν μηχανισμό προάσπισης των δικαιωμάτων που απέρρεαν από την ΕΣΔΑ και περιελάμβανε ακόμη και δικαστική προστασία από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Σε μια άλλη επίσης ιστορική στιγμή, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αποφάσισε το 1999 να συγκεντρωθούν όλα τα θεμελιώδη δικαιώματα που ίσχυαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση σε ένα ενιαίο κείμενο που θα περιελάμβανε τις βασικές αρχές της ΕΣΔΑ, τις αρχές που απορρέουν από τις κοινές ευρωπαϊκές συνταγματικές παραδόσεις και τη νομολογία του Δικαστηρίου, αλλά και τα οικονομικά και κοινωνικά δικαιώματα που περιλαμβάνονταν στον Κοινωνικό Χάρτη του Συμβουλίου της Ευρώπης και στον Κοινοτικό Χάρτη Θεμελιωδών Κοινωνικών Δικαιωμάτων των εργαζομένων.

Δέκα χρόνια αργότερα, με τη θέση σε ισχύ της Συνθήκης της Λισαβόνας, το κείμενο αυτό ως Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ κατέστη νομικά δεσμευτικός, ισότιμα με τις Συνθήκες. Την ίδια περίοδο, η ευρωπαϊκή οικογένεια δοκιμάζεται από μια πρωτοφανή κρίση που θέτει σε κίνδυνο ακόμη και πολλά από τα θεμελιώδη αυτά δικαιώματα.

Οι δομικές ανισορροπίες της ευρωζώνης, το μεγάλο κόστος της οικονομικής κρίσης που αφαίρεσε δημόσιους πόρους, η εμμονή στις σκληρές περιοριστικές πολιτικές, η εκτόξευση του κόστους δανεισμού για τα κράτη που μένουν έκθετα στους ανεξέλεγκτους διεθνείς κερδοσκόπους είναι οι κυριότερες παράμετροι μιας σύνθετης πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής εμπλοκής που φέρνει την Ευρωπαϊκή Ένωση σε πρωτοφανείς επιλογές και τους πολίτες της σε κατάσταση επίσης πρωτοφανούς αβεβαιότητας.

Καθώς αυτή τη φορά δεν έχουμε να κάνουμε με μια συμβατική κάθοδο του οικονομικού κύκλου αλλά με μια σύνθετη κι επικίνδυνη συστημική αναταραχή, ο αντίκτυπος στους εργαζομένους είναι ασύμμετρος. Η ανεργία, η μείωση του εισοδήματος, η υποχώρηση του κοινωνικού κράτους, οι περικοπές στις δημόσιες δαπάνες και η απορρύθμιση στις εργασιακές σχέσεις βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη με διαφορετική δοσολογία σε κάθε χώρα, ανάλογα με την επικρατούσα κατάσταση.

Η αναγκαία και επίπονη προσπάθεια που καταβάλλει σήμερα η χώρα μας για να ορθοποδήσει μετά την άγρια κερδοσκοπική επίθεση που υπέστη, είναι απολύτως ενδεικτική.

Όμως αυτή η νοσηρή ατμόσφαιρα, που έχει τις ρίζες της στην σταδιακή επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού από τα τέλη της δεκαετίας του ‘70, δεν ταιριάζει ούτε με το όραμα της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης, ούτε με τις παραδόσεις αλλά ούτε και με τις δυνατότητες της ηπείρου μας.

Δεν είναι δυνατόν μετά από δεκαετίες προόδου να γυρίζουμε ξανά προς τα πίσω και να φαίνονται ως πολυτέλεια δικαιώματα που κατακτήθηκαν μετά από κόπους, θυσίες, πνευματικές και πολιτικές διεργασίες αιώνων. Δεν είναι δυνατόν να μιλάμε σήμερα για τρίτη γενιά σύγχρονων δικαιωμάτων και να τίθενται σε κίνδυνο οι δύο πρώτες γενιές, τα πολιτικά και τα κοινωνικά δικαιώματα.

Η Ευρώπη έχει αποδείξει ότι μπορεί να βρει τον τρόπο ώστε να ξεπεράσει την κρίση. Όταν απεγκλωβιστεί από τον εναγκαλισμό με τις αδιέξοδες νεοφιλελεύθερες εμμονές, όταν προτάξει το όραμα της ολοκλήρωσης, όταν βρει την χαμένη ισορροπία ανάμεσα στην πρόοδο και την αλληλεγγύη, είναι βέβαιο ότι θα ανακαλύψει ξανά τις ανθρώπινες αξίες που σήμερα φαίνεται να παραμελεί.

Οι αξίες αυτές είναι αποτυπωμένες στα νομικά κείμενα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Όταν αποτυπωθούν και στις  ευρωπαϊκές δημόσιες πολιτικές, θα αποτελούν και αναφαίρετη πολιτική περιουσία των ευρωπαϊκών λαών. Ως τότε, ο Ευρωπαϊκός Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων θα παραμένει κάτι παραπάνω από επίκαιρος: Θα είναι ζητούμενο.